پاسخ اجمالی:
از نظر شیعه سجده روی هر تربت پاکی جایز است و سنت رسول خدا(ص) نیز سجده بر روی خاک بود. سجده روی تربت پاک امام حسین(ع) نزد شیعیان استحباب دارد؛ چون پیامبر اکرم(ص) احترام خاصی برای آن قائل بود و سیره أئمه اطهار(ع) (یکی از ثقلین) سجده بر روی تربت امام حسین بود. سجده شیعه روی تربت امام حسین(ع)، «سجده برای تربت» و یا «سجده بر امام حسین»(ع) نیست؛ بلکه تربت حسینی در اصطلاح فقهى «مسجود علیه»؛ (محل سجده) است و هیچ ارتباطی با شرک در عبادت ندارد. ضمن اینکه این عمل از ضروریات و الزامات مذهب تشیع نمی باشد.

پاسخ تفصیلی:

برای نیل به پاسخ این سوال لازم است به توضیحات ذیل توجّه شود:

1. از نظر شیعه سجده روی هر تربت پاکی جایز است و سجده بر روی خاک پاک اماکن متبرکه مثل تربت حسینی مستحب است. آنچه شیعه انجام می دهد سجده بر روی خاک است که اولین و مهمترین مورد جواز سجده روی آن است و سیره و سنت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز بر آن استوار می باشد؛ به عبارت دیگر علمای شیعه بر این عقیده هستند آنچه واجب است، تحقق سجده روی مسجود علیه های جایز و پاک است و سجده بر تربت خاصی واجب نیست. بلکه تربت از آن حیث که تربت است، اولین مسجود علیه جایز است و در این میان سجده روی خاک اماکن متبرکه مستحب است.
هشام بن حکم می گوید به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: سجده بر چه چیزهایی جایز و بر چه چیزهایی جایز نیست؟ امام (علیه السلام) فرمودند: (سجده جایز نیست؛ مگر بر زمین و آن چه که از زمین می روید؛ غیر از خوردنی ها و پوشدنی ها)؛ «السُّجُودُ لَا یَجُوزُ إِلَّا عَلَى‏ الْأَرْضِ‏ أَوْ عَلَى مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُکِلَ أَوْ لُبِسَ». هشام بن حکم می گوید به آن حضرت عرض کردم: فدایت شوم، دلیل آن چیست؟ آن حضرت فرمود: (زیرا سجده برای خداوند و تواضع در برابر او است و سزاوار نیست که بر روی خوراکی و پوشاک باشد؛ چرا که دنیا پرستان بنده آن چیزی هستند که می خورند و می آشامند؛ اما کسی که سجده می کند در حال سجود برای خداوند بلند مرتبه است؛ از این رو، سزاوار نیست که در حال سجده پیشانیش را بر همان چیزی نهد که دنیا پرستان از حیله های آن فریب خورده اند)؛ «لِأَنَّ السُّجُودَ خُضُوعٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ عَلَى مَا یُؤْکَلُ أَوْ یُلْبَسُ لِأَنَّ أَبْنَاءَ الدُّنْیَا عَبِیدُ مَا یَأْکُلُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ السَّاجِدُ فِی سُجُودِهِ فِی عِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا یَنْبَغِی أَنْ یَضَعَ جَبْهَتَهُ فِی سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا الَّذِینَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا وَ السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ أَفْضَلُ لِأَنَّهُ أَبْلَغُ فِی التَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»(1).
در کتب اهل سنت نیز آمده است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر خاک سجده می کرد چنانکه حضرت فرموده اند: (پنچ چیز به من داده شده است که به هیچ کس قبل از من داده نشده است... و زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شده است...)؛ «أُعْطِیتُ خَمْسًا لم یُعْطَهُنَّ أَحَدٌ من الْأَنْبِیَاءِ قَبْلِی: ... وَجُعِلَتْ لی الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا...».(2)
صحابه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز به تبعیت از آن حضرت، جز بر زمین بر چیز دیگری سجده نمی کردند؛ چنانکه از ابو عبید نقل شده که: «ابن مسعود نماز نمی خواند و سجده نمی کرد، مگر بر زمین».(3) نیز نقل شده است که برخی از صحابه ماننده مسروق بن الأجدع، «هر وقت که به مسافرتی می رفت، مقداری از خاک با خود بر می داشت تا در کشتی بر آن سجده کند».(4)

2. اگر شیعیان تربت سید الشهداء (علیه السلام) را محترم دانسته و سجده روی آن را مستحب می دانند، به تأسی از أئمه اطهار( علیهم السلام) می باشد. ضمن اینکه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز بر ای تربت کربلا ارزش قائل بود. رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) هر وقت این تربت را می دیدند اشک از چشمان مبارکش جاری می شد و از شهادت مظلومانه ی آن حضرت در کربلا سخن می گفتند. ایشان تربت امام حسین(علیه السلام) استشمام و آن را می بوسید: (ام السلمه می گوید: در یکی از شب ها رسول خدا(صلی الله علیه وآله) مشغول استراحت بود ناگهان نگران و مضطرب از جایش حرکت کرد، سپس نشست و دراز کشید که باز هم از جایش با ناراحتی حرکت کرد که از دفعه قبل شدیدتر بود، باز هم دراز کشید در حالی که خاکی سرخرنگ در دستهایش بود و آن می بوسید، گفتم: این خاک چیست؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد که بر این خاک حسین مرا می کشند، از او درخواست کردم تا آن خاک را به من نشان دهد، جبرئیل این خاک را برایم آورد)؛ «...أَخْبَرَتْنِی أُمُّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) اضْطَجَعَ ذَاتَ لَیْلَةٍ لِلنَّوْمِ فَاسْتَیْقَظَ وَهُوَ حَائِرٌ، ثُمَّ اضْطَجَعَ فَرَقَدَ، ثُمَّ اسْتَیْقَظَ وَهُوَ حَائِرٌ، دُونَ مَا رَأَیْتُ بِهِ الْمَرَّةَ الْأُولَى، ثُمَّ اضْطَجَعَ فَاسْتَیْقَظَ وَفِی یَدِهِ تُرْبَةٌ حَمْرَاءُ یُقَبِّلُهَا، فَقُلْتُ: مَا هَذِهِ التُّرْبَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: " أَخْبَرَنِی جِبْرِیلُ (عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ) أَنَّ هَذَا یُقْتَلُ بِأَرْضِ الْعِرَاقِ - لِلْحُسَیْنِ - فَقُلْتُ لِجِبْرِیلَ: أَرِنِی تُرْبَةَ الْأَرْضِ الَّتِی یُقْتَلُ بِهَا فَهَذِهِ تُرْبَتُهَا».(5)
روایات فراوانی نیز از جانب امامان معصوم اهل بیت(علیهم السلام) به ما سیده است که ثواب فراوانی، برای سجد روی تربت سید شهدا امام حسین(علیه السلام) بیان می کنند؛ به عنوان نمونه نقل شده است: «امام صادق(علیه السلام) [خود] کیسه ای داشت که در آن تربت امام حسین(علیه السلام) را نگه می داشت. هر وقت که نماز می خواند آن را بر سجاده اش می ریخت و بر آن سجده می کرد». ایشان در این باره فرموده اند: (سجده بر تربت امام حسین(علیه السلام) هفت حجاب را پاره می کند)؛ «إِنَّ السُّجُودَ عَلِیِّ تُرْبَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السَّلَامُ) تَخْرِقَ الْحُجُبَ السَّبْعَ»(6). شیعه که خود را پیرو اهل بیت(علیهم السلام) می داند به تأسی از آن حضرات بر روی تربیت پاک امام حسین(علیه السلام) سجده می کند.

3. سجده شیعه روی تربت پاک امام حسین(علیه السلام)، «سجده برای تربت» و یا «سجده بر امام حسین»(علیه السلام) نیست؛ بلکه «سجده بر روی تربت» امام حسین(علیه السلام) برای «خدا» می باشد. تربت حسینی در اصطلاح فقهى «مسجود علیه»؛ (محل سجده) است. بر این اساس سجده روی تربت امام حسین(علیه السلام) هیچ ارتباط باشرک در عبادت ندارد؛ زیرا شرک در عبادت، پرستش موجودی در عرض خداوند متعال با اعتقاد به خدایی و اثر مستقل او می باشد.
همچنین این عمل بدعت و یا از الزامات مذهب تشیع نمی باشد؛ علامه امینى گوید: «ما قطعه هاى درخشانى از تربت کربلا براى سجده بر آن برمى گزینیم، آنگونه که فقیه پیشین مسروق بن اجدع، پاره خشتى از تربت مدینه منوره با خود بر مى داشت و بر آن سجده مى کرد، در حالى که او شاگرد خلافتِ راشده، فقیه مدینه و معلم سنت در آن شهر بود و حاشا که او اهل بدعت باشد. پس در این کار، هیچ جاى ناراحتى و نگرانى نیست و چیزى مخالف قرآن کریم و سنت خداو رسول(صلى الله علیه وآله)، یا خروج از حکم عقل و منطق نیست. اینکه شیعه، تربت کربلا را به عنوان سجده گاه قرار مى دهد، نه واجب شرعى و دینى است و نه از الزامات مذهب است...» .(7)

پی نوشت:
(1). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل شریعة، حر عاملی، محمد بن الحسن(الوفاة:1104هـ ق)، تفصیل، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، 1414هـ ق، چاپ دوم، ج 5، ص 343.
(2). الجامع الصحیح المختصر، البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل أبو عبدالله(الوفاة:256هـ ق)، تحقیق: د. مصطفى دیب البغا، دار ابن کثیر، الیمامة، بیروت،1407 هـ ق/ 1987م، الطبعة: الثالثة، ج 1 ص، 128.
(3). «وَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ أَنَّ ابْنَ مَسْعُودٍ کَانَ لَا یُصَلِّیَ أَوْ لَا یَسْجُدُ إِلَّا عَلَیَّ الْأَرْضُ رَوَاهُ الطَّبَرَانِیُّ فِی الکبیر». مجمع الزوائد، الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بکر(الوفاة:807 هـ ق)، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، 1408 هـ ق/ 1988 م، ج 2، ص 57.
(4). «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ قَالَ کَانَ مَسْرُوقٍ إِذَا خَرَجَ یَخْرُجُ بلبنة یَسْجُدُ عَلَیْهَا فِی السَّفِینَةِ»؛ الطبقات الکبرى، البصری الزهری، محمد بن سعد بن منیع، أبو عبدالله (الوفاة: 230هـ ق)، دار صادر، بیروت ،ج 6، ص 79.
(5). المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (الوفاة:405هـ ق)، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1411هـ ق/ 1990م، چاپ اوّل، ج 4، ص 440، (کتاب تعبیرالرویا).
(6). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل شریعة، حر العاملی، همان، ج 5، ص 366.
(7). سیرتنا و سنتنا، چاپ نجف، ص166 ـ 167، نقل از: سیماى عقاید شیعه، شیخ جعفر سبحانی، ترجمه: جواد محدثی، نشر مشعر، چاپ دارالحدیث، بهار 1386، ص 434.

پرسش های مرتبط:

چرا سلام در پایان نماز آمده است نه ابتدای آن؟

حکمت سلام پایان نماز در چیست؟

فلسفه تشهد در نماز چیست؟

فلسفه قنوت و آثار آن چیست؟

اسرار سجده در نماز چیست؟

رکوع چه فلسفه ای دارد؟

اصولا بررسی و بیان «فلسفه احکام» چه فوائدی دارد؟